HISTORIA
Historia Kościoła Ewangelickiego Berlina-Brandenburgii i Śląskich Górnych Łużyc
Historia Berlina-Brandenburgii
Średniowiecze: w roku 948 król Otto I ustanowił misyjne biskupstwa w Brandenburgu i Haveli, które od roku 968 podlegały arcybiskupowi Magdeburga. Słowianie uznawali jednak chrześcijaństwo za religię zdobywców, a krwawym konfliktom nie było końca. Chrześcijaństwo rozprzestrzeniło się na dobre w tym regionie dopiero w XII wieku. Na ten okres przypada początek kolonizacji pod rządami margrabiego Albrechta Niedźwiedzia. Do skolonizowania tego obszaru wybrano osadników z Nadrenii i ze środkowej części Niemiec, którzy szerzyli swą wiarę, zwyczaje religijne i obyczaje.
W wiekuXII polski książę powołał biskupstwo lubuskie, wchodzące w skład diecezji arcybiskupa Gniezna o dalekosiężnych wpływach. W latach 1170 -1171 mnisi cysterscy założyli tam pierwszy, położony na wschód od rzeki Łaby klasztor Zinna niedaleko Jüterboga. Dekadę później niedaleko Brandenburga założono kolejny klasztor, Lehnin, który odegrał bardzo istotną rolę w historii ziem położonych w sąsiedztwie Berlina. Na początku XIII wieku mnisi cysterscy zakładali dalsze klasztory, na przykład, Chorin w okolicy Eberswalde. Mniej więcej pod koniec XII wieku episkopat ustanowił katedry w Brandenburgu i Havelbergu. Zakon premonstratensów zdominował zgromadzenie kapituły w katedrze w Brandenburgu i Havelbergu, natomiast Cystersi wspierali rozwój gospodarczy regionu. Począwszy od XIII wieku na pobożność w miastach w ogromnym stopniu miały wpływ zakony żebracze: franciszkanów, dominikanów, augustianie, a potem także i zakon kartuzów.
Od roku1539 w rejonie Berlina i Brandenburga szerzył się ruch reformacyjny. Po raz pierwszy komunię pod dwiema postaciami (chleba i wina), zgodnie z obrządkiem luterańskim, przyjął Joachim II, elektor Brandenburgii. To doniosłe wydarzenie zapoczątkowujące reformację, miało miejsce w kościele pod wezwaniem Św. Mikołaja w Spandau 1 listopada 1539 r. W 1540 r. w nowym zakonie wdrożono postulaty Martina Lutra.
W 1613 roku Jan Zygmunt Hohenzollern, elektor Brandenburgii, zmienił wyznanie z luteranizmu na kalwinizm, w ten sposób stając na czele kościoła regionalnego. Twórcą ewangelizmu zreformowanego (kalwinizm) był Jan Kalwin, teolog z Genewy. Inaczej niż nakazywała powszechna praktyka, na tym obszarze wierni nie przyjmowali wyznania swego władcy, lecz mogli nadal praktykować obrządek luterański zgodnie z wolą większości. Od tego czasu w Berlinie-Brandenburgii istnieje jednak szereg parafii kalwińskich.
1657 r.: Paul Gerhardt, proboszcz w Mittenwalde (w margrabstwie Brandenburga) został pastorem w kościele Św. Mikołaja w Berlinie w roku 1657. Zarówno Luter, jak i Gerhardt, zaliczają się do wielkich protestanckich autorów pieśni. Muzykę do słów Gerhardta komponował Johann Krüger, który pracował jako kantor w kościele Św. Mikołaja w Berlinie począwszy od roku 1622 aż do śmierci w roku 1662. W 1666 r. Paul Gerhardt został odwołany z urzędu przez Wielkiego Elektora z powodu złamania zakazu krytyki reformacji. Gerhardt kwestionował prawo państwa do ingerencji w sprawy kościelne. Po przeniesieniu przez trzy lata pracował na plebanii, a następnie przyjął posadę archidiakona w parafii w Lübben w regionie Spreewald w 1669 r. W tamtym okresie Lübben należało do Saksonii. Ksiądz Gerhardt zmarł w 1676 r.
W roku 1685 Wielki Elektor wydał edykt poczdamski, dzięki któremu prześladowani z powodu wyznania i poglądów reformacyjnych we Francji Hugenoci mogli osiedlać się w pruskiej Brandenburgii. Do Prus przybyło wówczas ok. 20 000 osadników, przyczyniając się z czasem do rozwoju gospodarczego i naukowego tego regionu. Hugenoci i ich potomkowie w ciągu następnych dekad odegrali kluczową rolę w rozwoju tego obszaru.
Jako że Berlin słynął z otwartości na różne religie, Filip Jakub Spener przyjął w 1691 r. stanowisko proboszcza i radcy konsystorza przy kościele św. Mikołaja w Berlinie. W ówczesnym czasie był on uznawany zarówno przez swych zwolenników, jak i przez przeciwników, za ojca pietyzmu w Niemczech (nurt religijny w luteranizmie).
W roku1817 król Prus, Fryderyk Wilhelm III, działał na rzecz procesu zjednoczenia kościoła luterańskiego z kalwińskim. Naczelny teolog protestancki XIX w. oraz współzałożyciel uniwersytetu w Berlinie, Friedrich Daniel Ernst Schleiermacher, walczył o zawarcie unii, lecz sprzeciwiał się ingerencji władz rządowych w sprawy kościelne. W tymże czasie wprowadzono komunię powszechną, stworzono jednolite służby administracji kościelnej oraz wprowadzono jednolity porządek nabożeństw mimo gwałtownego sprzeciwu wielu parafii. Jednak luteranizm i kalwinizm w parafiach pozostały bez zmian.
Lata dwudzieste XIX wieku to okres powstawania stowarzyszeń misyjnych i diakonackich, które działają przez całe stulecie: Dzieło Misyjne w Berlinie, Komitet Centralny Misji Wewnętrznej i Berlińska Misja Miejska to zaledwie kilka z nich.
W roku 1850 PruskiKościół Ewangelicki w Prusachustanowił swój własny najwyższy organ administracyjny w Berlinie: Najwyższą Radę Konsystorza. Miał ona uprawnienia do przekazywania wytycznych prowincjom aż do roku 1945, kiedy to zostały one przekształcone w niezależne kościoły.
1870 r. - lata 70. XIX wieku w Berlinie to czas rozkwitu architektury sakralnej na niespotykaną dotąd skalę, który potrwał aż do początku I wojny światowej.
W roku 1918 po abdykacji Wilhelma II (cesarza Niemiec i króla Prus) związki między ołtarzem a tronem uległy rozpadowi – władca Prus zawsze stał na czele kościoła regionalnego. W 1922 r. Pruski Kościół Ewangelicki został przekształcony w Ewangelicki Kościół Unii Staropruskiej i wprowadzono nową konstytucję. Wielu urzędnikom kościelnym nie odpowiadała Republika Weimarska i preferowali oni bardziej nacjonalistyczny punkt widzenia. Mimo to, Konstytucja Weimarska stanowiła odpowiednie ramy dla polityki. Dla pewności ustanowiono w niej rozdział kościoła od państwa, ale gwarantowała ona kościołom, traktowanym jako podmioty publiczne z prawem do administracji własnej, określone prawa, w tym, prawo do poboru podatków. Pewne zobowiązania państwowe przetrwały, a religia była przedmiotem nauczanym w szkole.
W roku 1933 narodowi socjaliści oraz popierani przez nich tzw. Niemieccy Chrześcijanie starali się podporządkować sobie kościół protestancki, uważając, że chrześcijańscy Żydzi nie mogą pełnić urzędu w kościele zgodnie z tzw. „paragrafem aryjskim”. Kościół Wyznający powstał niejako w opozycji do Niemieckich Chrześcijan. Jednym z jego najbardziej znanych członków był Martin Niemöller, pastor w obecnej berlińskiej dzielnicy Dahlem. W październiku 1934 r. Drugi Synod Kościoła Wyznającego uchwalił kościelne prawo konieczności. Nowe organy rządzące zostały ustanowione i usankcjonowane prawnie przez parafie, a nie przez władze publiczne. W maju 1934 r. w mieście Barmen (dziś gmina Wuppertal) Pierwszy Synod Kościoła Wyznającego przyjął Deklarację z Barmen, która stanowiła program Kościoła Wyznającego na terenie całych Niemiec. Urodzony w 1906 roku we Wrocławiu teolog, Dietrich Bonhoeffer, stanął na czele seminarium duchownego Kościoła Wyznającego w Finkenwalde (obecnie Zdroje, dzielnica Szczecina). W kwietniu 1945 r. został stracony w obozie koncentracyjnym Flossenbürg.
W roku 1945 został ustanowiony Ewangelicki Kościół Berlina-Brandenburgii. Pierwszym biskupem był Otto Dibelius, który sprawował urząd do roku 1966. Kościół ten tworzył poprzednio jedną z prowincji kościelnych Ewangelickiego Kościoła Unii Staropruskiej, ten zaś był autonomicznym członkiem Kościoła Ewangelickiego w Niemczech oraz Ewangelickiego Kościoła Unijnego, do którego po II wojnie światowej przyłączyły się prowincje kościelne Unii Staropruskiej. Podział Niemiec w szczególny sposób odcisnął swe piętno na Ewangelickim Kościele Berlina-Brandenburgii: Nowa Marchia, trzecie co do wielkości terytorium Brandenburgii niegdyś należące do kościoła, została przyłączona do Polski. Konflikt polityczny na linii wschód-zachód rozgraniczył teren wcześniej należący do kościoła, a chrześcijanie ze wschodu i zachodu doświadczyli dwóch różnych form rządów i stali się członkami dwóch różnych społeczeństw. Zwłaszcza lata 50. XX wieku charakteryzują represje rządowe na terenie Berlina Wschodniego oraz w całej NRD wobec wielu członków kościoła i wobec kościoła jako instytucji.
1961– po wzniesieniu Muru Berlińskiego w 1961 r. synod i rada kościoła zmuszone były się rozdzielić i obradować osobno. Biskup Otto Dibelius, który mieszkał w Berlinie Zachodnim, nie miał prawa wstępu na terytorium Berlina Wschodniego i Niemiec Wschodnich, podobnie jak jego następca, Kurt Scharfm. Wkrótce po wzniesieniu Muru Berlińskiego władze NRD zakazały mu powrotu do rezydencji na terenie Niemiec Wschodnich. W roku 1966, mimo zakazu wstępu na teren NRD, Kurt Scharf został wybrany biskupem całego Ewangelickiego Kościoła Berlina-Brandenburgii przez synod regionalny okręgu wschód i synod regionalny okręgu zachód podczas oddzielnie zorganizowanych konferencji.
W roku 1970,po gruntownych obradach, synody regionalne dokonały ustaleń celem zwiększenia autonomii zarówno wschodniej, jak i zachodniej części Ewangelickiego Kościoła Berlina-Brandenburgii, jednocześnie nadal podtrzymując dążenia do ich solidarności. Od tego czasu zezwolono na modyfikacje określonych fragmentów Grundordnung (“konstytucji” kościoła), jeśli warunki wymagały ich rewizji. Tezy dotyczące Pisma Świętego i protestantyzmu sprzed Grundordnung z roku 1948 pozostały jako element jednoczący kościół.
W roku 1972 obydwa synody regionalne zmodyfikowały przepisy prawa kościelnego tak, aby można było wybierać biskupa we wschodniej części Ewangelickiego Kościoła Berlina- Brandenburgii - został nim wówczas Albrecht Schönherr. Od roku 1967 zastępował on na tym stanowisku biskupa Scharfa, który nadal miał zakaz wjazdu na terytorium NRD. Począwszy od 1972 r., Scharf był jedyną głową kościoła w części zachodniej Niemiec, a Schönherr - w Niemczech Wschodnich.
W roku 1977 Martin Kruse zastąpił Kurta Scharfa na stanowisku biskupa w części zachodniej, a w roku 1981 Gottfried Forck zastąpił Albrechta Schönherra, biskupa części wschodniej.
W roku 2004 w drodze zjednoczenia kościołów: Ewangelickiego Kościoła Berlina-Brandenburgii oraz Ewangelickiego Kościoła Śląskich Górnych Łużyc został utworzony Kościół Ewangelicki Berlina-Brandenburgii i Śląskich Górnych Łużyc.
W roku 1989 oraz w latach poprzedzających upadek Muru Berlińskiego ugrupowania krytykujące system NRD szukały zwolenników w parafiach Kościoła Ewangelickiego Berlina-Brandenburgii i Śląskich Górnych Łużyc. Na przykład, z tego rodzaju działań zasłynęły, między innymi, kościół Zionkirche z biblioteką środowiskową oraz kościół Gethsemane położony w dzielnicy Berlina, Prenzlauer Berg. Po upadku Muru Berlińskiego niektóre osoby związane z kościołem objęły funkcje polityczne. W tym okresie przejściowym tylko nieliczna liczba obywateli NRD mogła piastować urzędy polityczne z uwagi na nieposzlakowaną przeszłość. Również wtedy Kościół Ewangelicki był jedyną instytucją, która kultywowała demokrację poprzez tradycję synodów.
Wmarcu 1990 r. synody regionalne okręgów wschód i zachód odbyły swoje pierwsze zgromadzenia od czasu upadku Muru Berlińskiego.
W roku 1991 ponownie obradował synod, rada kościoła oraz konsystorz. Jesienią tego roku biskup Gottfried Forck przeszedł na emeryturę, a biskupem zjednoczonego kościoła krajowego został Martin Kruse.
W roku 1994 r. synod wybrał Wolfganga Hubera na stanowisko biskupa.
W roku 2004 z połączenia Ewangelickiego Kościoła Berlina-Brandenburgii z Ewangelickim Kościołem Śląskich Górnych Łużyc powstał Kościół Ewangelicki Berlina-Brandenburgii i Śląskich Górnych Łużyc. Synod i rada zostały połączone, wprowadzono nową konstytucję kościoła, Grundordnung. W listopadzie 2003 r. biskup Wolfgang Huber objął stanowisko Przewodniczącego Kościoła Ewangelickiego w Niemczech. W styczniu 2004 synod EKBO ustanowił go biskupem.
W roku 2009 biskup Wolfgang Huber przeszedł na emeryturę, a synod regionalny wybrał na jego następcę dra Markusa Dröge.
Historia Śląskich Górnych Łużyc
W roku 968 Otto I założył biskupstwo w Miśni, którego zwierzchnik stał na czele terytorium misyjnego, w tym, terenów, które obecnie noszą nazwę Górnych i Dolnych Łużyc. W późniejszym czasie Górne Łużyce stały się archidiakonatem obejmującym siedem archiprezbitariatów: Bischofswerda, Kamenz, Löbau, Reichenbach, Görlitz, Seidenberg i Lauban (Lubań).
W roku 1221 powstała kolegiata w Bautzen (Budziszyn). Jej proboszcz także był członkiem kapituły kolegiackiej w Miśni. Poza kolegiatą, na terenie Górnych Łużyc, główne ośrodki życia duchowego stanowiły: klasztor cysterek Marienstern (niedaleko Kamenz) i Marienthal (niedaleko Ostritz) oraz Zgromadzenie zakonne sióstr św. Marii Magdaleny w Lauban.
W latach 1319 – 1635 Górne i Dolne Łużyce, Śląsk i Morawy wchodziły w skład Korony Czeskiej. W roku 1346 miasta Górnych Łużyc: Kamenz, Bautzen (Budziszyn), Löbau, Zittau, Görlitz (Zgorzelec) i Lauban (Lubań) stworzyły federację, która miała odegrać istotną rolę w kształtowaniu przyszłości tego obszaru.
W roku 1525 miasto Görlitz (Zgorzelec) stało się ośrodkiem protestantyzmu. Również i w innych miastach szerzyła się reformacja. W miarę upływu czasu, miasta i majątki podlegające marchii Górnych Łużyc uzyskiwały większą wolność, mogły więc podejmować samodzielnie decyzję o tym, czy wprowadzać zasady reformacji bez konieczności konsultowania tego z księciem terytorium. Kolegiata w Budziszynie oraz klasztory zachowały swą funkcję duchową i ustrój lenny. W ten sposób Górne Łużyce stały się obszarem, gdzie dopuszczano wielość wyznań od czasu wprowadzenia reformacji. Kościół św. Trójcy w Lubaniu i katedra Św. Piotra w Budziszynie pełniły funkcję Simultankirchen - kościołów symultanicznych, które są używane przez dwie wspólnoty wyznaniowe, protestancką i katolicką. W Budziszynie jest tak do dnia dzisiejszego.
W roku 1635Jan Jerzy II, elektor Saksonii, podpisał traktat pokojowy w Pradze, na mocy którego Górne i Dolne Łużyce stały się jego lennem.
Inaczej niż na innych ziemiach należących do Korony Czeskiej, Górne i Dolne Łużyce nie doświadczyły skutków kontrreformacji. Parafie protestanckie położone niedaleko granicy ze Śląskiem stanowiły ośrodek duchowy dla wielu uchodźców religijnych - mieszkańców Śląska będących ewangelikami, którym podpisany w 1648 r. pokój westfalski nie zagwarantował wolności religijnej. Kościoły budowane blisko granicy były w stanie pomieścić wielu wyznawców ze Śląska.
W roku 1722 uchodźcy z Moraw założyli miasto Herrnhut, a w roku 1742 powstało miasto Niesky (Niska) stanowiące kolonię HerrnhuterBrüdergemeine (Kościół Morawski). Pietyzm, którego wyznawcą był hrabia von Zinzendorf i Pottendorf, miał znaczący wpływ na życie religijne na terenie Górnych Łużyc. Wśród zwolenników pietyzmu był też, między innymi, Friedrich Daniel Ernst Schleiermacher.
W roku 1815 Królestwo Saksonii pozbawiono ponad połowy terytorium, które przeszło pod władanie Prus z powodu poparcia udzielanego Napoleonowi aż do czasu bitwy narodów pod Lipskiem. Dolne Łużyce przekazano Brandenburgowi, a północno-wschodnia część Górnych Łużyc trafiła w ręce władców Śląska. Wskutek tego rodzaju zmian politycznych parafie należące do okręgów administracyjnych takich, jak Hoyerswerda, Rothenburg, Görlitz (Zgorzelec) i Lauban (Lubań), zostały przyłączone do Wrocławia i wcielone do siedmiu dekanatów (Kirchenkreise), przyczyniając się do rozwoju Kościoła Ewangelickiego w Prusach od czasu ogłoszenia przez Fryderyka Williama III Unii Pruskiej (pomiędzy kościołami luterańskim i zreformowanym) w roku 1817.
W roku 1946 synod Kościoła Ewangelickiego na Śląsku obradował we Wrocławiu i potwierdził skład rady kościelnej, obejmujący głównie przedstawicieli synodu na Śląsku, któremu przewodniczył wielebny Ernst Hornig, wybrany w 1945 r. Synod ogłosił, że okręgi należące do kościoła na wschód od rzeki Nysy, którymi zarządzał Ewangelicki Kościół Berlina-Brandenburgii, pozostaną nadal pod zwierzchnictwem Kościoła Ewangelickiego na Śląsku.
W grudniu1946 r. przewodniczący kościoła, Ernst Hornig, i kilku członków rady zostali wypędzeni z Wrocławia i osiedlili się w Görlitz.
W roku 1950, mimo utraty 90% swego terytorium i członków, synod regionalny zdecydował, iż Ewangelicki Kościół na Śląsku będzie nadal istniał, ale jako autonomiczny kościół regionalny. 14 listopada 1951 r. przyjęto Kirchenordnung. W roku 1952 Ernst Hornig został powołany na biskupa Görlitz przez biskupa Otto Dibeliusa.
W roku 1968 nazwę kościoła zmieniono na Ewangelicki Kościół Terytorium Görlitz, jako że władze NRD zażądały, aby słowo „Śląsk” zostało usunięte z nazwy. Aż do zjednoczenia Niemiec w 1990 r. historia tego kościoła krajowego ściśle wiąże się z jego nazwą.
W roku 1992 synod podjął decyzję o zmianie nazwy kościoła na „Ewangelicki Kościół Śląskich Górnych Łużyc”.
W roku 1997, po uroczystej mszy w Świdnicy, podpisane zostało porozumienie partnerskie pomiędzy Diecezją Wrocławską Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce a Ewangelickim Kościołem Śląskich Górnych Łużyc przez biskupów, Klausa Wollenwebera (Görlitz) i Ryszarda Bogusza (Wrocław).
W roku 2000 Rada Kościołazasugerowała przeorganizowanie kościołów wschodnich Unii Ewangelickiej. W wyniku długotrwałego procesu decyzyjnego i wątpliwości, ukonstytuowano Kościół Ewangelicki Berlina-Brandenburgii i Śląskich Górnych Łużyc z dniem 1 stycznia 2004.